KONKLUDO

La historio de IAREV estis nenio malpli ol rektlinia. Verdire, ?i eĉ estis sufiĉe ?aosa, ĉefe dum ?ia dua perido, ĉar nekontesteble estis du periodoj, kaj kvankam estis kelkaj komunaj punktoj inter amba ?, interalie la ĉeesto de samaj homoj de la komenco ?is la fino, la diferencoj estis multe pli grandaj.

IAREV 1 naski ?is en multe pli favoraj cirkonstancoj, tiuj de la mobilizo de la progresemaj fortoj orkestrata de Moskvo ; danke al la forta ĉeesto de germanaj esperantistoj kaj ilia financa subteno, ?ia bazo estis pli firme certigita. Almena ? ?is Hitler transprenis potencon ; la kunlaborantoj de La Nova Etapo estis multaj kaj ?enerale altkvalitaj ; kaj eĉ se, kiel mi montris, La Nova Etapo iom post iom fari ?is propagandilo je la servo de Sovetunio, la fizika libereco kaj sekve la vivo de la IAREV-anoj ne estis en dan ?ero.

IAREV 2 estis multe malpli bon ?anca. Kiam oni revigligis la asocion en 1934, la IAREV-anoj povis supozi, ke pli favora periodo por la disvolvi ?o de Esperanto anonci ?as : la foroferoj devigitaj de la kvinjara plano ?ajnis esti fruktodonaj, la re ?imo ?ajne malfermi ?is al diskutoj kaj dediĉis bonintencan intereson al la verkistoj. Sed la murdo de Kirov donis al Stalin la okazon definitive instali sian absolutan povon super la lando. Al la amasa subpremo, kiu senrigarde frapis verajn kontra ?ulojn kaj nur-suspektatojn multe pli multnombrajn, IAREV, pro siaj rilatoj kun la okcidenta mondo, apena ? povis eskapi. Sed dum la unua periodo de IAREV finis nur per dormi ?o de la asocio, la dua finis anta ? la rotoj de ekzekutistoj.

Fine, la historio de IAREV 2 estis tiu de duobla iluzio. La unua iluzio, la plej grava, estis la supozo, ke la asocio povos kalkuli almena ? kun la bonintenca ne ?traleco de la soveta povo. La dua estis la imago, ke la abonantoj de la revuo de IAREV ekster USSR estos sufiĉe multaj por ebligi la senprobleman eldonon unue de Proleta Literaturo, poste de Internacia Literaturo. Mi jam diris, kio okazis kun tiuj du iluzioj.

La tiama demando estis : ĉu ni povos, devos da ?rigi ? Åœajnas, ke iuj sovetaj komitatanoj (kiuj ?) antauvidis la revenon de la eldono en ?arkovo, iom stranga solvo, ĉar la sovetianoj ne disponis pri la materia apogilo, la papero, por presigi la revuon de IAREV. Mia patro bonege komprenis, ke tiu rehejmi ?o estos la ekdormigo de IAREV, kaj manifestis sian malkonsenton. Dum V. Kolĉinski asertis, ke "nur kun la helpo de l’sovetaj laboristoj la proleta Esperanto-movado povos vere ekflori. Nur kun tiu helpo povos naski ?i forta, grandskala eldonejo por avangarda esperanta literaturo’’, mia patro respondis : "...mi vidas, ke la "mirakloj" kiujn oni tiel atendegas, povos nin devigi ankora ? longe atendi. Morga ? eble okazos bona pluvo sur ni. Sed mi ne komprenas, kial ni ne akvumu niajn nunajn florojn per la malgranda akvumilo, kiun ni havas nun. Morga ? kredeble aperos la ebleco eldoni centojn da libroj pli facile ol unu- du hodia ?. Sed kial hodia ? ne peni eldoni tamen almena ? unu- du da per la pli malfacila vojo. Kial rifuzi iujn provizorajn rimedojn, kiuj ne solvas la problemon entute, certe, sed kiuj tamen povus doni almena ? malgrandan utilon ?"

Tiuj argumentoj, kiujn li ver ?ajne prezentis al la sovetaj komitatanoj ?ajne konvinkis ilin, des pli ke li precizigis, ke li ne volas fari el tio personan aferon, kaj ke li kompreneble forlasos sian postenon kiel administranto-eldonanto, se Ekrelo denove povos da ?rigi sian eldonan mision kaj, ke tiam IAREV reiros al sia origina misio : kreo kaj elekto de literaturaj verkoj, tradukitaj a ? originalaj.

Mi pensas, ke la sovetianoj akceptis da ?rigi tiel, ĉar la plimulto el ili tion firme deziris. Åœajnas, ke ekde 1935, pli kaj pli esti ?is du malsamaj kategorioj de komitatanoj, ĉe unu flanko tiuj, kiujn mi nomas utopiistojn, ĉar mi ne trovas pli ta ?gan vorton, kaj aliflanke la realistoj.

Mi metas inter la utopiistojn [1] H. Bourguignon, E. Mi ?alski, N. Nekrasov, Åœ. Usmanov ; tiuj komitatanoj, eble blindigitaj de sia esperantista pasio, ne ĉiam sciis ?uste taksi la reala ?ojn. Sed la sovetanoj tute komprenis, ke la reveno de Internacia Literaturo en ?arkovon signifus, dum la momento, kiam la rilatoj kun la IPE-Centro kaj nesovetaj IPE-anoj pli kaj pli malfirmi ?as, la distranĉon de la lasta umbilika ?nuro, kiu ligis ilin al la eksterlando. Tiu perspektivo ver ?ajne aspektis neeltenebla al homoj kiel Mi ?alski a ? Nekrasov kiuj, jam delonge, unue en la kadro de SAT, poste en tiu de IAREV, kutimi ?is al kontaktoj kun eksterlandaj esperantistoj. Kun la konvinko, ke ili estis perfekte lojalaj rilate la soveta re ?imo, tiuj homoj ver ?ajne konkludis, ke la plej bona maniero eskapigigi IAREV-on de la suspektemo, estus la da ?rigo de ?ia agado.

En la kategorio de la realistoj ĉefe trovi ?is V. Kuzmiĉ. Lia ideologia ortodokseco, liaj respondecoj en la gvido de IAREV ver ?ajne klarigas la prudentecon, kun kiu li ofte agis. Li kontra ?is la kreon de la Amikoj de IAREV, li ne modifis la grupon de la komitatanoj, li malmulte kontribuis al la redakta enhavo de Internacia Literaturo [2]. Iom strangas, ke la homo, kiu okupis la ?losilan postenon interne de IAREV, sciigis, ke li ver ?ajne ne trovi ?os en ?arkovo dum la vizito de mia patro, kiam multaj gravaj problemoj estis solvendaj por la funkciado de la asocio. Ĉu Kuzmiĉ, ver ?ajne en pli bona loko ol aliaj komitatanoj por percepti la anta ?signojn, kiuj anoncas malfacila ?ojn, decidis prudente sindeteni ? Ekde somero en 1936, mi havas la impreson, li ne estis pli ol noma estro de IAREV, ?is tiu tago en januaro de 1937, kiam li decidis forlasi la aferon [3].

Inter la realistoj anka ? trovi ?is la ? mi L. Bergiers. Unue membro de la kontrolkomisiono, li poste i ?is komitatano. Ĉu por reekvilibri la direkcian komitaton ? Sed reekvilibri ?in en kiu senco ? Ĉu por malaltigi la pezon de la sovetianoj ? A ? ĉu por kompensi la ĉeeston de mia patro ? L. Bergiers estis disciplinita komunisto. Li tion pruvis per aktiva partopreno en la skismo de SAT. Surpriziga estas lia ekstrema diskreteco dum la tuta ekzisto de IAREV 2. Ĉu estas konekto inter tiu diskreteco kaj la malforta e ?o renkontita de IAREV inter la IPE-anoj de Okcidenta E ?ropo ? Ĉu ne strange estas, ke tiu esperantista verkisto alportis neniun kontribuon al Proleta Literaturo kaj Internacia Literaturo ?

Inter la dua kategorioj, ?ajnas al mi, staras E. Izgur. Li ver ?ajne estis esperantisto, same entuziasma kiel Nekrasov a ? Mi ?alski. Sed dum sia longda ?ra ekzistado, en kiu li tre frue alfrontis la malbelajn reala ?ojn de la vivo, li certe akiris pli relativan vidon de la mondo. Kiel Kuzmiĉ, li komprenis, ke nenio estis atendebla de SEU a ? IPE-Centro. Sed male al Kuzmiĉ, kies realismo vokis al pli kaj pli da prudenteco, li pensis, ke certaj agoj, ne tro ambiciaj, ankora ? eblas. En tiu spiritostato, mi supozas, li imagis la voja ?on de mia patro en Sovetunion. Pli ol nur kiel oportunecon por revigligi IAREV-on, li konsideris tiun voja ?on kiel okazon de renkonti ?o inter instruistoj, kaj kiel eblecon plifirmigi la internacian lernejan korespondadon. Li do kun Kolĉinski estis la plej granda aktivulo en la preparo de tiu voja ?o. Sed la NKVD ?ajne komprenis la alvenon de la franco kiel pruvon de la kompliceco inter Izgur kaj la "trockiisto" Bourguignon.

Mia patro do apartenis al tiuj, kiujn oni nomis la vojkompanojn de la komunistoj. Tiun kompanecon li ĉefe praktikis en la kadro de IAREV. Mi klarigis en kiaj kondiĉoj tiu rilato ekis en 1934. Sed mi opinias necese denove memorigi, ke la soklo de lia revolucia batalemo estis la pacifismo. Anta ?a al lia kunlaboro kun la komunistoj, ?i restis lia idealo, kiam li distanci ?is. Oni povas diri ke lia kompaneco estis cirkonstanca, sed lia pacifismo restis konstanta. Sed kia pacisto li precize estis ? Se oni scias, ke almena ? en Francio la pacifismo atingis ĉiujn tavolojn de la socio, ke ?iaj motivoj estis plej diversaj, tiel kiel kiel la diversaj formoj de la pacifismaj enga ?o a ? konduto, oni demandas sin en kiun kategorion oni povas meti mian patron.

Certe ne en tiun de la molaj pacistoj, kiu aspiris al paco sen plia pripenso. Des malpli en tiun, en kiu partopenis parto el la bur ?aro, kiu pretis alkutimi ?i al la hitlera re ?imo kiel protekton kontra ? la komunismo, kaj kiu rifuzis kontra ?fa ?isman koalicion, en kiu trovi ?us Sovetunio.

Evidente li apartenis al la maldekstra pacifisma movado, en tiun, kiu kombinis la defendon de la paco kaj la batalon kontra ? la fa ?ismo. Tiun movadon fortigis la plimulto el la francaj intelektuloj, kun Alain ĉefe, hororigitaj de la kultura programo de la naziismo ; tiu movado rekrutigis multajn batalionojn inter la instruistoj.

Sed tiu movado tute ne estis homogena bloko. Oni povis distingi en ?i almena ? du ĉefajn tendencojn : unu la ?dis la absolutan pacifismon, la alia, pli pragmatisma, konsideris ĉiufoje la situacion. Tiel, pacisto, foje preta cedi por savi la pacon, rifuzis tion en aliaj cirkonstancoj.

Mi pensas, ke mia patro apartenis al la cirkonstancaj pacifistoj. Li sendube aprobis la Munkenajn akordigojn en a ?tuno 1938, sed li manifestis sian malkonsenton kun la politiko de neintervenoj en Hispanio de Léon Blum. Se lia ali ?o al PSOP i ?is reala ?o, la perfido de la popolfronta Hispanio fare de la demokratioj ver ?ajne grave influis tion. Sed la ĉefa fakto, kiu ebligas lin loki inter la cirkonstancaj pacifistoj, kompreneble estas lia enga ?o en la Rezistado. Tiu enga ?i ?o, mi jam diris, tragike fini ?is kiel tiu de la sovetaj IAREV-anoj. Arestite de la Gestapo la 10an de Julio 1944, li unue estis enkarcerigita en Nico. La 15-an de A ?gusto, je la tago de la alveno de la aliancanoj en la Provenco, 19 karceruloj, inter ili kutimaj krimuloj, estis ekzekutitaj ; la plimulto de la aliaj estis liberigitaj, sed la germanoj kunportis kun si 13 homojn, inter ili trovi ?is mia patro. La fino de la "voja ?o" estis Dachau.

Dum la lastaj semajnoj de sia ekzisto, mia patro restis konforma al tio, kio li estis ?is tiam. Li konservis sendifektite sian esperantistan pasion, provante ?in komuniki al unu el siaj malliberejaj kunuloj, Henri Geniez (?enje).

Äœis la fino, a ? preska ?, li konservis sian profundan optimismon. Atestas pri tio la diroj de Henri Geniez, lia najbaro en la buso, kiu kondutis ilin de Nico al Äœenevo, la unua etapon survoje al Dachau : "ekde la komenco, mi ne ĉesis observi la homon, kun kiu mi estis katenita, sur la sama se ?o. Lia rigardo montris inteligentecon. Li neniel similis al malkuragigita esta ?o." [4].

Tion atestas anka ? la mesa ?o, kiun li sukcesis transdoni al sviso, pasia filatelisto kiel li, kiun li petis informi sian familion, ke li da ?re vivas, kaj ke li rekomendas al mia patrino aĉeti por li novajn francajn po ?tmarkojn, kiam ili aperos [5]. Atestas tion anka ? lia aktiveco kiel desegnisto en la koncentrejo de Dachau.

Sed la frua malvarmo, la mankoj, venkis tiun optimiston. La 23-an de decembro en 1944 mia patro mortis, forprenita de fulmrapida ftizo.

Tiel, la du totalismoj , la hitlera kaj la stalina, akre trafis la komitatanojn de IAREV. Sed mia patro ?uis, se oni povas tiel diri, privilegion, kiun liaj sovetaj kamaradoj ne havis : li sciis almena ?, kial li mortos.



Medalo de l’ Punekzilo, dorsflanko.
Honoré Bourguignon estis postmorte
honorata per ordenoj :

– Medalo de l’ Rezistado

– Milita Medalo

– Militkruco kun palmobranĉo