Zsolt Tóth : La socia kaj instruada ekskomuniko de la ciganaro en Hungario

La socia kaj instruada ekskomuniko de la ciganaro en Hungario

En la tempo de la "ekzistanta socialismo" la ciganoj en Hungario trairis mirindan emancipadan vojon. La etno, kiu estis ankora ? en 1945 ?enerale migranta kaj analfabeta, en la 80-aj jaroj jam ofte laboris kiel helplaboristo en la grandaj uzinoj de la hungaraj industriaj urboj, kaj plimulto da ciganidoj finis la elementan lernejon. En la tempo de la re ?imo de Kadaro, la malavanta ?a distingo de minoritatoj estis malpermesita kaj punenda krimago. La riĉa popolkulturo de la ciganoj enkonstrui ?is anka ? en la kulturon de la hungara majoritato. Kvankam la ravino inter la hungararo kaj la ciganaro malplii ?is, ?i ne ĉesi ?s tute.

Post la sistem ?an ?o en Hungario, ĉirka ? unu miliono da laborlokoj malaperis kaj ĉi tion anka ? la posta rapida ekonomia evoluado en la 2000-aj jaroj ne povis ekvilibrigi. Kvankam la salajroj kaj precipe la enterprenistaj enspezoj rapide pligrandi ?is en la lastaj jaroj, la nivelo de la laboristaj salajroj sekve malalti ?is kaj ne estas sufiĉaj por ?parado. La senlabora monhelpo estis avara en la komenco de la 1990-aj jaroj, sed sekve fari ?is malpliigita kaj limitigita. Post la sistem ?an ?o anka ? la solidarecbaza sistemo de socia kaj sanitara zorgado komencis transformi ?i al asekurbaza. La reakcian praktikon de la dekstraj registaroj eĉ la pse ?domaldekstraj registaroj ne modifis profunde. Hodia ? plimulto da malbonkleraj kaj ne ?paremaj laboristoj povas fali en la socialan abismegon.

La reordi ?o de la labormerkato precipe grave koncernis la ciganaron. Nur duono a ? triono da hungarciganaro povis sin alkroĉi ; la resto tute malriĉi ?is.
Post la sistem ?an ?o, la bankrotantaj enterprenoj unue maldungis la ciganajn helplaboristojn. La ciganoj estis multe pli malriĉaj, pli malsanaj kaj havis pli da infanoj ol la hungaroj. Pro tio la sociala helpsistemo ne povis savi ilin de la kompleta pa ?perismo. La ciganoj, kiuj fu ?is de la senlaboreco en provincon, ne ricevis el la bienoj kaj la rimedoj de la disbatitaj terkulturaj kooperativoj, ĉar en 1947 la ciganoj ne havis bienojn kaj la reprivatigo bazi ?is sur la rilatoj de la bieno en 1947. Hodia ? plimulto da provinca ciganaro apena ? vivas el la malalta ?tata monhelpo kaj porviva krimfaradeto. ĈirkaÇ” 50-70 % da ciganaro estas senlabora, sed en Hungario la senlaboreco estas oficiale nur 7%, neoficiale pli ol 10%. (La proporcio de la ciganaro en Hungario estas neoficiale ĉirka ? 5-8%, oficiale multe malpli.)

En kelkaj grupoj de la hungara socio, en 1990 per naturfortego ?prucis la anti-semitismo kaj la anti-ciganismo, kiuj anta ?e estis subpremitaj. La rasismon eluzis la dekstraj partioj. Hodia ? ne nur la kontra ?sociala ekonomia politiko, sed anka ? la senka ?a ekskomuniko frapadas la ciganaron. Kvankam la maldekstraj kaj liberalaj partioj kelkfoje levas la voĉon kontra ? ĉi tio, la ekonomia kaj klerigada politiko de liberalaj-socialistaj kabinetoj anka ? pligrandigas la mizeron de la ciganoj.

Kvankam la ciganoj estas egalaj la ? la le ?o, aktuale 1118 minoritataj komunumoj agadas en la 3600 hungaraj komunumoj kaj la hungara la ?jura ordo malpermesas la ekskomunikon, gravaj kaj hontindaj aferoj okazis kaj okazas kontra ? la ciganaro.

Okazis en multnombraj komunumoj, ke la lokuloj haltigis la instali ?on kaj la domaĉeton de la ciganoj. En hospitaloj, la ciganinoj ofte naskas en apartigitaj malsanulĉambroj. La atendebla vivda ?ro de la ciganoj estas pli mallonga ol la atendebla vivda ?ro de la hungaroj.

Kontra ? la unua cigana gimnazio oni kolektadis subskribojn. La gimnazion "Gandhi" fine adoptis en 1994 la relative toleranta kaj maldekstra urbo Pécs. Tiu ĉi gimnazio nun estas unu el la plej bonaj gimnazioj en Hungario.

En nombraj provincaj komunumoj, la ciganidojn oni konsideras kiel kriplajn infanojn kaj kolektis ilin en klasojn, kiuj ne ebligas la envenon en bonajn gimnaziojn kaj universitatojn.

Grandparte la liberalaj instruadaj le ?oj plu pliigis la socialan ekskomunikon. Ĉar la elekto de la lernejoj estas libera en Hungario kaj anka ? la privataj, fonda ?aj kaj ekleziaj lernejoj ricevas kontribuon de la ?tato, en la komunumoj, kiuj havas ciganan minoritaton, la riĉaj, hungaraj bopatroj enskribas siajn infanojn en ne ?tatajn lernejojn a ? fondas privatajn lernejojn. Okazas en komunumo, ke la ?tata lernejo, kiu havas nur ciganajn lernantojn, kaj la privata lernejo, kiu havas nur hungarajn lernantojn, funkcias en la sama konstrua ?o kaj en koridoro inter ili estas muro.

Oni ekfunkciigis stipendiprogramojn, sed, ĉar la registrado de la ciganoj ne estas permesita, pro tio multaj hungaroj deklaras sin ciganoj kaj tiel for ?telas la stipendiojn.

Plimulto el hungaroj opinias, ke la ciganoj estas krimuloj, laborevituloj kaj senmoraluloj, malgra ? tio, ke ne estas statistiko pri la krimfarado de ciganoj. La ciganoj faras la plej subalternajn laborojn kaj plimulto el ciganoj estas tre konservativa. Anta ? nelonga tempo en la interna reto de la Hungara Polico, policistoj incitis kontra ? la ciganoj, la kulpuloj ricevis ridindajn punojn.

La ? sociologiaj enketoj, la hungarciganoj, kiuj havas sufiĉan salajron, kaj la hungaroj, vivas kaj pensadas tre simile, kvankam la ciganoj estas pli solidaraj kaj pli familiaraj. Ekzemple, ciganoj estas maloftaj inter la multnombraj senhejmuloj. Ni, la pli kaj pli individualaj kaj malsolidaraj hungaroj, povus lerni de ili.

Estas interese, ke en kelkaj laboristaj distriktoj de Budape ?to kaj de aliaj urboj, la ciganaj kaj hungaraj laboristoj vivas solidarece en sama komunumo, la kontra ?ciganismo unuavice karakterizas la riĉan konservativan eliton kaj la provincan etbur ?aron kaj kamparanaron.

Apud la hereda ?o de la pasinteco, la plej grava ka ?zo de la mal ?oja sorto de la ciganaro unuavice estas duonperiferia kapitalista sistemo de Hungario. Sen maldekstra transformi ?o en la socio, la cirkonstancaro de ciganaro kaj hungaraj laboristoj ne pliboni ?os, sed hodia ? pse ?daj maldekstruloj kaj ekstremaj dekstruloj dominas la hungaran politikon kaj iluzias la balotantojn, anka ? la laboristan klason, en Hungario.

Zsolt Tóth, Hungario

El Sennaciulo, februaro 2007