Post la Granda Milito
ALVOKO AL LA DIPLOMATOJ
de D-ro L. L. Zamenhof
Okaze de la Zamenhofa Tago ni publikigas la alvokon, kiu unue aperis Esperante kaj angle en The British Esperantist (1915, №123, p. 51–55), poste en Esperanto (1915, №4, p. 42-43 kun iom ?an ?ita subtitolo (“Alvoko al diplomatio. Letero de doktoro L. L. Zamenhof†). Probable ?i estis verkita verkita ?uste anta ? cent jaroj, fine de 1914 – vd. leterojn de Zamenhof al Sebert de la 30a de decembro 1914 (Orig3 : 2686) kaj de 6 feb 1915 (Orig3 : 2697–2698). Atentu, ke en ĉi tiu alvoko Zamenhof ne uzis la vorton “Esperanto†.
Okaze de la Zamenhofa Tago ni publikigas la alvokon, kiu unue aperis Esperante kaj angle en The British Esperantist (1915, №123, p. 51–55), poste en Esperanto (1915, №4, p. 42-43 kun iom ?an ?ita subtitolo (“Alvoko al diplomatio. Letero de doktoro L. L. Zamenhof†). Probable ?i estis verkita verkita ?uste anta ? cent jaroj, fine de 1914 – vd. leterojn de Zamenhof al Sebert de la 30a de decembro 1914 (Orig3 : 2686) kaj de 6 feb 1915 (Orig3 : 2697–2698). Atentu, ke en ĉi tiu alvoko Zamenhof ne uzis la vorton “Esperanto†.
Terura milito ekkaptis nun preska ? la tutan E ?ropon. Kiam fini ?os la grandamasa reciproka buĉado, kiu tiel forte malhonoras la civilizitan mondon, kunvenos la diplomatoj kaj penos reordigi la rilatojn inter la popoloj. Al vi, al tiuj estontaj reordigantoj, mi nun min turnas.
Kiam vi kunvenos post la plej ekstermanta milito, kiun iam konis la historio, vi havos anta ? vi eksterordinare grandan kaj gravan taskon. De vi dependos, ĉu la mondo havu de nun fortikan pacon por tre longa tempo kaj eble por ĉiam, a ? ĉu ni havu nur kelktempan silenton, kiun balda ? denove interrompos diversaj eksplodoj de intergentaj bataloj a ? eĉ novaj militoj. Pripensu do frutempe kaj tre zorge vian taskon, ĉar nun, kiam por via laboro estas oferitaj multaj centmiloj da homaj vivoj kaj milionoj da tre malfacile akiritaj homaj bonstatoj, vi havos sur vi tre grandan moralan respondecon. Zorgu do, ke via laboro ne estu sencela kaj senfrukta, kaj ke post la fino de viaj laboroj la homaro povu diri : ni ne vane elportis la grandegajn kaj terurajn oferojn.
Ĉu vi komencos simple refaradi kaj flikadi la karton de E ?ropo ? Ĉu vi simple decidos, ke la terpeco A devas aparteni al la gento X kaj la terpeco B al la gento Y ? Estas vero, ke tian laboron vi devos fari ; sed ?i devas esti nur negrava parto de viaj laboroj ; gardu vin, ke la refarado de la karto ne fari ?u la tuta esenco de viaj laboroj, ĉar tiam viaj laboroj restus tute senvaloraj, kaj la grandegaj sangaj oferoj, kiujn la homaro elportis, restus vanaj.
La Brita EsperantistoKiom ajn vi volos kontentigi la popolojn, kiom ajn justaj vi penos esti kontra ? diversaj gentoj, vi nenion atingos per refarado de la karto, ĉar ĉiu ?ajna justeco koncerne unu genton estos samtempe maljusteco koncerne alian genton. La nuna tempo ne estas simila al la tempo antikva : sur ĉiu disputebla peco da tero laboris kaj ver ?is sian sangon ne unu gento, sed anka ? aliaj gentoj ; kaj se vi decidos, ke tiu a ? alia terpeco devas aparteni al tiu a ? alia gento, vi ne sole ne faros agon justan, sed vi anka ? ne forigos sur tiu terpeco la ka ?zon de estonta batalado. La “liberigo†, kiun vi donos al tiu a ? alia terpeco, estos nur sofismo, ĉar ?i signifos nur, ke al tiu a ? alia gento vi donos la rajton, esti sur tiu terpeco mastroj super homoj de aliaj gentoj, kiuj anka ? tie naski ?is, laboris kaj suferis kaj havas koncerne sian patrujon la samajn naturajn rajtojn, kiujn ĉiu infano havas koncerne sian patrinon. Estas vero, ke tiu gento, kiun vi privilegios, entuziasme krios : “Vivu la diplomatoj !†kaj se tiu gento sur la koncerna terpeco prezentos la plimulton, ?i per teroro silentigos la aliajn, kaj ĉiuj gazetoj en la mondo diros, ke “la tuta lo ?antaro de la terpeco A sentas sin tre feliĉa†… Sed tio estos mensogo, simpla mensogo, kiun la mondo ne komprenos nur pro tio, ke la ?emado de la terore silentigitaj prematoj, de homoj, kiuj en sia patrujo fari ?is “fremduloj†, ne venos al ?iaj oreloj.
Transdonante ian terpecon al la homoj de tiu a ? alia gento, vi ĉiam faros maljusta ?on kontra ? aliaj homoj, kiuj havas la samajn naturajn rajtojn koncerne tiun terpecon. La sola efektive justa decido, kiun vi povas fari, estas : la ?te proklami kiel oficialan, firme interkonsentitan kaj plene garantiitan decidon de ĉiuj e ?ropaj regnoj, la sekvantan elemente naturan, sed ?is nun beda ?rinde ne observatan principon :
Ĉiu lando morale kaj materiale plene egalrajte apartenas al ĉiuj siaj filoj.
Tio estas, ke en sia privata vivo ĉiu civitano en ĉiu regno havas plenan rajton paroli tiun lingvon a ? dialekton, kiun li volas, kaj konfesi tiun religion, kiun li volas ; ke, se en la institucioj publikaj estas uzata unu sola regna a ? loka lingvo, tio estas nur poroportuneca cedo de la malplimulto al la plimulto, sed ne humiliga tributo de gentoj mastrataj al gento mastranta. Ĉar la gentaj nomoj, kiujn portos ankora ? multaj regnoj kaj provincoj, estas la ĉefa ka ?zo, pro kiu la lo ?antoj de unu supozata deveno rigardas sin kiel mastrojn super la lo ?antoj de alia supozata deveno, tial ĉiu regno kaj ĉiu provinco devas porti ne la nomon de ia gento, sed nur nomon ne ?trale-geografian.
Plej bone estus, se anstata ? diversaj grandaj kaj malgrandaj e ?ropaj regnoj ni havus iam proporcie kaj geografie aran ?itajn “Unuigitajn Ŝtatojn de E ?ropo†. Sed se nun estas ankora ? tro frue, por paroli pri tio, oni devas almena ? per oficiala kaj interkonsentita akcepto de la supre dirita principo forigi tiun grandegan malbonon, tiun senfinan fonton de konstantaj bataloj, kiun prezentas la identigado de lando kun gento.
Kiam la supre dirita principo estos oficiale fiksita per garantiita decido de ĉiuj e ?ropaj regnoj, tiam malaperos la ĉefa ka ?zo de militoj kaj de konstanta reciproka timado kaj senfina armi ?ado, ĉar tiam oni jam neniam kaj nenie povos diri, ke “la patrujo estas en dan ?ero†. Oni scias ja tre bone, ke la vortoj “patrujo en dan ?ero†ne signifas, ke iu volas de ?iri parton de nia patrujo kaj ?eti ?in en la maron, a ? ke iu volas rabi por si la havon de ?iaj lo ?antoj, sed plej ordinare tiuj vortoj signifas simple : “Minacas dan ?ero, ke sur ia terpeco, kie ?is nun mia gento estis mastro kaj aliaj homoj estis nur pli a ? malpli tolerataj, morga ? eble alia gento fari ?os mastro kaj mia gento estos nur tolerata†.
Kiam en la tuta E ?ropo regos politika justeco absoluta, t. e. natura, ĉie kaj por ĉiuj egala, kiam en ĉiu lando ĉiuj lo ?antoj estos morale kaj materiale plene egalrajtaj, kiam la landoj ne portos plu gentajn nomojn, kiam la regna lingvo ne havos plu karakteron gente- ?ovinisman kaj humiligan kaj ne ekzistos plu gentoj-mastroj kaj gentoj-servantoj – tiam ne ekzistos plu ka ?zo por intergentaj militoj ; tiam ĉiu homo povos sidi tute trankvile en sia natura, sole vera kaj sincere amata patrujo, li ne bezonos plu timi, ke iu povas “forpreni†?in de li, kaj li ne bezonos revi pri forpreno de la patrujo de aliaj homoj.
Mi scias tre bone, ke la malamo inter la gentoj ne malaperos subite, en unu tago, kian ajn aran ?on la diplomatoj farus. Sed por tio poste laboros jam personoj privataj, per predikado, edukado, alkutimigado ktp. ; de vi, diplomatoj, ni atendas nur, ke vi donu al ni la eblon tion fari. Reciproka malamo inter la diversaj gentoj de la homaro ne estas io natura, kiel ne estus natura ia reciproka malamo inter la diversaj familioj de unu gento : la malamon ka ?zas nur – krom la facile forigebla reciproka nekomprenado kaj nekonado – la ekzistado de gentoj premantaj kaj gentoj premataj, la blinda egoismo, fiereco kaj kalumniemeco de la unuaj, la natura reagemeco de la lastaj. Estas facile interfratigi homojn liberajn kaj egalrajtajn, sed estas nefareble interfratigi homojn, el kiuj unuj rigardas sin kiel rajtajn mastrojn super la aliaj.
Se vi eĉ farus nenion alian, se vi nur forigus la gentajn nomojn de la landoj (afero tre facile farebla), vi jam farus per tio agon eksterordinare gravan, vi kreus novan eron en la historio de E ?ropo. Ĉar en lando kun ne ?trala nomo la tuta natura plena egalrajteco de ĉiuj ?iaj lo ?antoj pli a ? malpli frue nepre estos atingita, sed en lando kun nomo genta la egalrajteco neniam estos plena kaj da ?ra, ĉar la malfeliĉa nomo ne sole kvaza ? pravigos la plej malnoblajn intergentajn maljusta ?ojn en la diversgentaj landoj de la orienta E ?ropo, sed eĉ en landoj pli civilizitaj ?i ĉiam konfuzos la kapojn eĉ de la plej honestaj civitanoj, subtenante en ili ĉiam la opinion kaj senton, ke la lando apartenas nur al tiu gento, kies nomon ?i portas, kaj ĉiuj aliaj gentoj estas en ?i nur fremduloj. Eĉ ĉe la plej bona volo la civitanoj de tiu lando ne povas alkutimi ?i al la ideo, ke ili ĉiuj prezentas unu nacion, ĉar por tia nacio simple ne ekzistas vorto, kaj, demandite pri tio, al kiu popolo li apartenas, la lo ?anto de tia lando pro manko de tiu vorto estas devigata nomi ian genton ; kaj ĉi tiu devigata konstanta alkalkulado sin al ia speciala gento anstata ? al la komuna nacio de la lando forte subtenas la gentan ?ovinismon kaj malpacon inter la samlandanoj.
Resumante ĉion, kion mi diris, mi ripetas :
Kiam post la fino de la milito kunvenos la diplomatoj, ili povos fari ?an ?ojn en la karto de E ?ropo ; sed tio ne devas esti ilia ĉefa laboro. Ilia ĉefa laboro devas esti : starigi en la nomo kaj sub la garantio de siaj registaroj pli-malpli la sekvantajn le ?ojn :
1. Ĉiu regno apartenas morale kaj materiale al ĉiuj siaj naturaj kaj naturigitaj lo ?antoj, kian ajn lingvon, religion a ? supozatan devenon ili havas ; neniu gento en la regno devas havi pli grandajn a ? pli malgrandajn rajtojn a ? devojn ol la aliaj gentoj.
2. Ĉiu regnano havas plenan rajton uzi tiun lingvon a ? dialekton, kiun li volas, kaj konfesi tiun religion, kiun li volas. Nur en la institucioj publikaj, kiuj ne estas destinitaj speciale por unu gento, devas esti uzata tiu lingvo, kiu per komuna interkonsento de la regnanoj estas akceptita kiel lingvo regna. En tiuj publikaj institucioj, kiuj havas karakteron speciale lokan, anstata ? la regna lingvo povas esti uzata alia lingvo, se ne malpli ol 9/10 de la urbanoj donis por ?i sian konsenton. Sed la lingvo regna a ? urba devas esti rigardata ne kiel humiliga tributo, kiun ?uldas gentoj mastrataj al gento mastranta, sed nur kiel propravola poroportuneca cedo de la malplimulto al la plimulto.
3. Pro ĉiuj maljusta ?oj, farataj en ia regno, la registaro de tiu regno estas responda anta ? Konstanta Tut-E ?ropa Tribunalo, starigita per interkonsento de ĉiuj e ?ropaj regnoj.
4. Ĉiu regno kaj ĉiu provinco devas porti ne la nomon de ia gento, sed nur nomon ne ?trale-geografian, akceptitan per komuna interkonsento de ĉiuj regnoj.
Sinjoroj diplomatoj ! Post la terura eksterma milito, kiu starigis la homaron pli malalten ol la plej sova ?aj bestoj, E ?ropo atendas de vi pacon. Ĝi atendas ne kelktempan interpaci ?on, sed pacon konstantan, kiu sola konvenas al civilizita homa raso. Sed memoru, memoru, memoru, ke la sola rimedo, por atingi tian pacon, estas : forigi unu fojon por ĉiam la ĉefan ka ?zon de la militoj, la barbaran resta ?on el la plej antikva anta ?civilizacia tempo, la regadon de unuj gentoj super aliaj gentoj.
Kaiser : Ĉe kuracisto Zamenhof
