"La vera individua voĉo en Esperanto fari ?is reala ?o, kaj nova generacio havis modelojn pretajn", - diris William Auld pri la poezio de Mi ?alski. Tro frue, tamen, tiu unika voĉo eksilentis, kaj nur lastatempe eblas aldoni detalojn al la baza biografio de la poeto.
E ?genij Iosifoviĉ Mi ?alski naski ?is en 1897 en la okcident-ukraina urbeto Letiĉev. La plej longa periodo de lia vivo estis ligita kun la urbo Voznesensk (Nikolajeva regiono). Iom da tempo la poeto pasigis en Odeso kaj en Saratovo, kaj la lastajn sep jarojn de sia vivo li pasigis en la urbo Donecko (tiam nomita Stalino). La verkaroj de Mi ?alski, "Prologo", "Fajro kuracas", kaj "Kantoj de l’amo kaj sopiro (poemoj de naiva juno)" eldoni ?is alilande. Ver ?ajne ni neniam sukcesos ekscii, kiom ankora ? li verkis kaj intencis verki.
"Tiom longa morto"
La Donecka klubo de Esperantistoj "Amika Rondo" jam anta ?longe interesi ?is pri la sorto de la fama samurbano. Liajn vivon kaj verkaron atente esploris Mi ?ail Belogolovskij, kaj informis pri la rezultoj de siaj esploroj en la tajpita ukraina perioda ?o "Amikeco" (1978), en "Informa bulteno de ASE" (1983), kaj en la loka ?urnalo "Vespera Donecko" (1987). Belogolovskij provis, ne tute sukcese, precize konstati la ?is tiam neprecizan daton de la morto de Mi ?alski. Li trovis posteulojn de la poeto kaj, surbaze de la dokumento pri lia rehonorigo fine de la 1950aj jaroj, asertis, ke Mi ?alski mortis en malliberejo en 1938. Tamen, nur en 1991 eblis konsulti dokumentojn el la arkivejo de NKVD-KGB (sekreta polico), kiuj indikis la ?ustan daton.
La Donecko-regiona KGB-estraro ricevis leteron de la moskva historiisto Nikolaj Stepanov, petante informojn pri la sorto de la fama poeto. La arkivistoj devige preparis respondon. Samtempe, la loka ?urnalo " ?iznj" (= Vivo) petis de la arkivistoj detalojn pri persekutitoj dum la 1930aj jaroj. La arkivistoj proponis la ju ?dosieron de Mi ?alski. Sekve, la 16an de julio 1991, aperis artikolo de Anna Rja ?ina "Tiom longa morto post tiom mallonga vivo", verkita surbaze de tiu dosiero.
Klari ?is, ke Mi ?alski estis kondamnita al la morto la 14an de oktobro 1937, kaj estis mortpafita kiel "krimulo-trockiisto" la 15an de oktobro.
La poeto estis arestita la 16an de marto 1937. Dum la aresto, oni konfiskis "du paka ?ojn da manuskriptoj, kvin paka ?ojn da diversaj koresponda ?oj..., 9 paka ?ojn da diversaj libroj, revuoj, ?urnaloj, unu paka ?on da alilandaj banderoloj, unu paketon da personaj dokumentoj". Preska ? ĉio tio ver ?ajne perdi ?is. El la leteroj restis nur du verkitaj de Mi ?alski kaj ĉ. tridek ricevitaj de li, nome tiuj, kiuj helpis al la ju ?istoj mortigi la akuziton.
Komence, la akuzoj rilatis al sufiĉe modestaj "krimoj" : kiu, kial donis al ordinaraj Esperantistoj numeron de "Sennaciulo" ? Tamen, la afero fari ?is ĉiam pli kaj pli minaca. En majo 1937 la ju ?esploristoj raportas, ke ne eblas fini la esploron en la permesita tempo. Ili informas, ke necesas novaj arestoj, kiuj ja sekvas. Mi ?alski tiam estis akuzata esti gvidanto de
kontra ?revolucia organiza ?o, kiu ricevis ordonojn el eksterlando (de la franco Bourguignon) kaj transdonis ilin al donbasaj Esperantistoj. Oni asertis, ke trockiistoj uzis IAREV-on [1] por maski siajn malamikajn planojn kaj kontra ?sovetian laboron. Post la aresto de Ernest Drezen kaj de multaj kijevaj kaj ?arkovaj Esperantistoj, la ju ?esplorado efektive i ?is proceso kontra ? SEU.
La proceso fini ?is per tiom da mortpafoj kontra ? fidelaj batalantoj por la lingvo internacia. Samtempe la Esperanto-movado jam estis dis ?irita en bur ?an, ne ?tralan kaj en proletan partojn. Ĉiam pli profundi ?is la skismo inter estintaj aliancanoj - la proletmovadanoj. Al la kontra ?-Esperantaj batoj de la germanaj fa ?istoj aldoni ?is la batoj de la sovetiaj stalinistoj.
La perfido de Kuzmiĉ
Dokumentoj el la dosiero pri Mi ?alski permesas al ni pritaksi la rolon de Vladimir Kuzmiĉ en la proceso.
Vladimir Savviĉ Kuzmiĉ (1904-1943) estis ukraina verkisto, kiu sufiĉe multe verkis en la dua duono de la 1920aj jaroj kaj en la 1930aj jaroj. Lia nomo aperas en la na ?voluma "Konciza literatura enciklopedio" (Moskvo, 1962-1978) kaj anka ? en la "Enciklopedio de Esperanto". Li estis profesia verkisto, kiu verkis anka ? en Esperanto, kaj li estis unu el la gvidantoj de IAREV. La sola Esperantlingva novelo de Kuzmiĉ, "Solidareco", temas pri
la internacia helpo de italaj revolucianoj al la oktobra revolucio, kaj ?i priskribas la civilan militon en Ukrainio.
Post la aresto de Ludwig Renn [2] en Germanio, kaj post lia forkuro kaj partopreno, kiel gvidanto de internacia bataliono, en la hispana civila milito, Kuzmiĉ kaj Mi ?alski restis la ĉefaj estraranoj de IAREV (Kuzmiĉ anstata ?is la prezidanton kaj Mi ?alski estis la respondeca sekretario).
En 1936 Kuzmiĉ, ver ?ajne timigita pro multaj arestoj kaj aparte pro la procesoj kontra ? Pjatakov kaj Radek, jam estis preta, por savi siajn vivon kaj liberon, rezigni pri ĉiu Esperanto-agado kaj denunci al NKVD siajn kunulojn-Esperantistojn.
Lia perfido okazis en junio 1937. En la dosiero de Mi ?alski trovi ?as du deklaroj de Kuzmiĉ pri kontra ?revolucia agado de esperantistoj. Amba ? dokumentoj estas tajpitaj kaj datitaj la 21an de junio 1937, kaj ili evidente estas du variantoj de la sama deklaro.
En la pli longa dokumento, Kuzmiĉ pli multe diras pri propraj krimoj kaj aludas al siaj anta ?aj deklaroj.
La ĉefa menciito en amba ? dokumentoj estas Drezen. Kuzmiĉ detale rakontas pri kiel Drezen varbis lin fine de 1934. Li prezentas la esperantistajn verkistojn Izgur kaj Mi ?alski kiel la ĉefajn plenumantojn de la ordonoj de Drezen.
Kiel malamikojn de Sovetio li akuzas, inter aliajn, la esperantistojn Incertov, Nekrasov, Borisov, Klimovskij kaj Neĉiporenko. Ver ?ajne la ? la sugesto de NKVD-ano, Kuzmiĉ penas noti ĉies anta ?an partiecon, ekz. anarkiisto, men ?eviko, SAT-ano, blankulo, ktp., kaj ĉies socian devenon.
Per siaj denuncoj Kuzmiĉ gajnis ses jarojn da vivo. Tamen, anka ? li, la ?akuze bur ?a naciisto, estis mortigita en la jaro 1943 en Alma-Ata.
kaj de Spiridoviĉ
Ni eksciis anka ? pri la rolo de Efim Spiridoviĉ : la NKVD-anoj uzis lin kiel tradukanton de multaj Esperantaj dokumentoj, gazetoj, leteroj, ktp. La dosiero de Mi ?alski enhavas multe da tradukoj en la manskribo de Spiridoviĉ, kun liaj komentoj pri Esperantistoj kaj Esperanto-organiza ?oj kaj pri eventoj en la historio de la Esperanto-movado. Jen, tipa komento "Do jen kiaj estas la ka ?zoj de niaj malsukcesoj ĉe la propagando inter Esperantistoj en Hispanio : en la redakcio sidis SAT-anoj !".
La ? informoj de Nikolaj Stepanov, pro sia kunlaboro kun NKVD Spiridoviĉ savis la vivon kaj ricevis nur dek jarojn da punlaboroj.
Profeta ?erco
Ni instigis la nepon de Mi ?alskij, Igorj Mi ?ajloviĉ Uralov, postuli la leterojn senditajn al sia avo, la tradukojn de Spiridoviĉ, kelkajn bro ?urojn, gazetojn kaj ĉion alian pritaksitan personaj a ?oj de la kondamnito, ĉar al tiaj rajtas nur parencoj. Kun la permeso de Uralov, ni prilaboris tiujn dokumentojn dum proksimume dek monatoj.
Ne eblas en tiu ĉi artikolo detale pritrakti la leterojn. La korespondintoj, kies leteroj mirakle konservi ?is estas : la famaj rusaj, ukrainaj kaj belorusaj esperantistoj, E.Izgur, E.Drezen, N.Incertov, D.Sne ?ko, B.Ho ?lov, Vs.Ivanov kaj S.Rublov (el la leteroj de la tri lastaj restas nur eltira ?oj el la rusaj tradukoj) ; la lokaj esperantistoj, L.Gib ?, V. Grineviĉ, G.Filipov, M.Fomina kaj aliaj ; la eksterlandanoj, H.Bourguignon, L.Renn, Guterman, N.Szapiro kaj aliaj. Iuj leteroj, niaopinie, estas veraj grava ?oj, veraj perloj el la historio de la Esperanto-movado en nia lando kaj eksterlande.
La letero datita la 8an de majo 1934 de la odesanoj S. Rublov kaj Vs.Ivanov reprezentas siamaniere recenzon pri la ?us-eldonita poemaro de E ?geno Mi ?alski "Kantoj de l’amo kaj sopiro" (Warszawa, 1934). Verkita kiel serĉo, la letero tamen portas ?purojn de sia tempo. La a ?toroj prikomentas la poemaron de la amiko en formo de verdikto de la libervola milita tribunalo (terura profeta ?o !).
En la letero trovi ?as multe da vortludoj kaj aludoj al la verkoj de la poeto :
"Kara amiko kaj amsopiranto ! ; la afero de karkamo M. E ?geno, poeto kaj perfajr-kuracisto, lo ?anta en Stalin-urbeto (Karbominio)... ; puni per-sone. Tamen, la letero entenas tre seriozajn averton kaj konsilojn : "vi efektive faris egan mis-pa ?on, kiun la ?pove pligrandigis kanajlo Ŝafiro (la eldoninto de la poemaro) foriginte la ĉion-klarigantan anta ?parolon. Sed konkrete : kion vi devas fari nun ? Mi opinias, ke tuj vi forbatu....la eblecon uzi tian libron, kiel novan batalilon kontra ? IPE, IAREV kaj eĉ vin mem. Vi ja komprenas, ke kelkaj viaj versa ?oj nun sonas tre malbone kaj ?uste ilin... oni nuntempigos por sia profito (ekz. Skeletoj, skeletoj cirka ?e... Mi volas forgesi pri ĉia alarmo kaj bruo... ktp). Ur ?e verku koncernan artikolon por "Sur posteno" kaj klarigu la situacion. Se estas eble - presigu ?in anka ? en nacilingvaj revoluciaj espo-gazetoj. Sed ne prokrastu !"
Kaj kelkfoje insiste estas donita konsilo : "pli rapide plenumi la socian mendon - fini la grandan poemon pri la Blankamara-Balta kanalo, pliprofundigi je 100 % la Blankamaran-Baltan Kanalon (3-milversan)". Do, la odesanoj bone komprenis, ke kontra ? "Kantoj de l’naiva juno" la poeto nepre devas pagi per verkado de tio, kion mendis la estroj de la tiama socio poemo pri la granda trompo, kun la refor ?o de la krimuloj dum la kanal-konstruado.
La enhavo estu senpolitika
En la dosiero trovi ?as anka ? letero, datita la 9an de junio 1933, de la estonta eldonisto de "Kantoj", N.Szapiro, kun propono eldoni ian kvanton de... poezia ?oj. Li kondiĉas, la enhavo estu senpolitika.
Ni povas supozi, ke tiam naski ?is la ideo de Mi ?alski eldoni poezia ?ojn el sia juneco, ĉar inter la pli lastatempaj poemoj estus malfacile elekti verkojn kun senpolitika enhavo.
Inter la dokumentoj trovi ?as cetere eltira ?oj el "Proleta Esperantisto", en kiu Mi ?alski, atentante al la konsilo de la odesanoj, klarigas pri la varsovia eldono de la poemaro kaj citas la neaperigitan anta ?parolon, kiu dati ?as de julio 1933. Interalie, ?i asertas :
Mi bone scias mian lokon
En krea viv’ de mia land
Kaj sen hezit’, kun klara kant’
Mi iras de la Nov’ epokon.
Mi tial amas rememori
Legante versojn de l’ naiv’
Kaj tagojn de l’pasinta viv’
Per viva sperto traesplori.
Ceteraj korespondajoj
Aparte interesa estas letero de Nikolaj Nekrasov de la kvina de marto 1936, en kiu li detale kaj sprite priskribas siajn klopodojn rilate la preparon de la Pu ?kin-jubileo :
"Mi sendis du po ?tkartojn al Polakov kaj poste mem vizitis lian hejmon. Mi trovis lin ku ?antan en lito, apetiteme mangantan buljonon kun kokina ?o, sed sanaspektan, kvankam ne razitan. Li klarigis, ke li estas malsana je gripo kaj bronkito, sed nun resani ?as. Ion helpi al la Pu ?kin-tradukado li kategorie rifuzis - nek dum la resani ?o, nek post la resani ?o, nek dum la somera feriado. Ĉar, li diris, mia filo malbone lernas pri la rusa lingvo, kaj mi do devas multe okupi ?i kun li, tio da ?ros anka ? somere.... Li eĉ rifuzis trarigardi siajn malnovajn traduka ?ojn por la ?necese korekti ilin... Jen ĉio.
Mi anka ? skribis al E.Ti ?onov, li laboras en Moskvo kaj lo ?as apud Moskvo ie en proksimeco. Mi proponis ke li partoprenu en la Pu ?kin-afero. Anstata ? tio en sia respondo li proponis al mi... ludi ?akon per korespondo !"
Cetere Nekrasov traktas aliajn literatur-rilatajn temojn, kaj diskutas kun Mi ?alski pri la tradukoj de "E ?geno Onegin" kaj pri propraj prozverkaj planoj.
Pri la populareco de la poemoj de E ?geno Mi ?alski en batalanta Hispanio atestas letero de la redakcio de "Popola fronto" (Valencia).
La kvar leteroj de Honore Bourguignon abundas je detaloj pri la historio de IAREV.
Tiu, kiu timas lupojn, ne vizitu arbaron
Konservi ?is nur du koresponda ?oj senditaj de Mi ?alski : negrava po ?tkarto al Kreĉetov kaj tre grava letero al N.Borisov, verkita du semajnojn anta ? la aresto de Mi ?alski.
Mi ?alski aludas al stranga letero de Vladimir Kuzmiĉ, tamen opinias, ke IAREV-anoj nepre laboru :
"Kuzmiĉ alsendis al mi anta ?nelonge leteron kun rifuzo labori en IAREV. Sufiĉe stranga letero, ĉar anta ? tio li sendis al mi plej firman labor-deziran leteron ! Li, ver ?ajne, simple timas por ke ne trafi en ian malbonan situacion. Li skribas, ke li gvidos, se la partio lin pri tio
komisios. ... Mi al li respondis, ke se timi lupojn oni ne devas viziti arbaron. En la milito oni kondutu la ?milite - oni estu singardaj. Sed timante ion, ni ja ne rajtas forlasi internacian agadon. Tiam ni devus rezigni tute ĉiun revolucian agadon, ĉar kiu povas en klasbatalo havi
garantiojn pri hodia ?aj liganoj ke ili ne fari ?os eble morga ? malamikoj. Tamen ni ja devas agi. Aparte ni, revoluciaj esp(erant)istoj, agu pli aktive des pli nun por la ?eble unuigi ĉiujn honestajn homojn en unueca fronto kontra ? la fa ?ismo..."
Tiu ĉi cita ?o sendiskute atestas pri la a ?daco de Mi ?alskij, pri lia maltimo, kura ?o. Li opiniis, ke batali kontra ? fa ?ismo estas lia senpera, senprokrastebla devo, kaj la devo de ĉiu honesta homo.
Por Mi ?alski la lukto kontra ? fa ?ismo estis nerompeble ligita kun Esperantismo. Li opiniis, ke la milito en Hispanio elprovas Esperantistojn (aparte Esperantistojn-laborulojn) rilate ilian komprenon de la situacio kaj ilian potencon por defendi la interesojn de la mondprogreso. Li opinias, ke lia aparta devo estas helpi al Ludwig Renn kaj al aliaj diverslandaj Esperantistoj batalantaj en Hispanio - helpi per sia plumo, per siaj versoj, per sia organiza laboro en IAREV. Li donis multe da energio al la kompilado de la almanako "Anti-Bruno", kiu devis anka ? batali kontra ? fa ?ismo.
Kaj se por Ludwig Renn Esperanto estis nur oportuna rimedo, servanta la lukton, por Mi ?alski ?i estis io pli grava. Por li Esperanto estis la estonta lingvo de la tuta homaro. Esperantistoj luktu do por la estonto de sia lingvo, por la estonto de la homaro : luktu kontra ? fa ?ismo.
Beda ?rinde, por Stalin kaj por lia helpanto, NKVD, pli grava ol la lukto kontra ? fa ?ismo ?ajnis esti la lukto kontra ? trockiistoj - realaj a ? imagataj. Kaj IAREV-anoj fari ?is viktimoj de la kontra ?trockiista kampanjo.
Kaj cetere ?
Aldone al la du koresponda ?oj de Mi ?alski, kiuj trovi ?as en la dosiero, ni havas po ?tkarton de Mi ?alski al Mi ?ail Belogolovskij, kiun alsendis Hilda Dresen, la fama estona Esperanto-poetino. En akompana letero ?i skribas, ke aliaj leteroj de Mi ?alski al si malfeliĉe malaperis. Sur la po ?tkarto Mi ?alski skribas pri siaj planoj krei literaturan revuon en Esperanto, kaj pri sia longda ?ra revo havi vere internacian, riĉan literaturan revuon.
Tiuj estas la unuaj rezultoj de niaj esploroj pri Mi ?alski. En ĉi-tiu artikolo ni ne diskutis la verkaron de la poeto, ĉar tio bezonas tute apartan pritraktadon. Restas la tre grava tasko kolekti ĉiujn verkojn de la poeto, kaj eldoni ilin en unu volumo, eble kune kun liaj konservi ?intaj leteroj. Ni petas ĉiujn, kiuj ion scias pri Mi ?alski kaj pri liaj verkoj
kontakti nin ĉe :
J.M.Luka ?eviĉ, 340020 DONECKO 20, str. Abakumov 87-32, Ukrainio.
El Sennacieca Revuo, 1993, No.121, 24 - 27
[1] 1. IAREV - Internacia Asocio de Revoluciaj Esperanto-Verkistoj, fondita en 1931, kiel sekcio de la Internacia Unio de Revoluciaj Verkistoj, la ? la iniciato de Ludwig Renn kaj E ?geno Mi ?alski. Äœia organo "Nova Etapo" eldoni ?is en Moskvo en la jaroj 1932-1933.
[2] Ludwig Renn (1889-1979) - germana verkisto, Esperanto-brigadano dum la hispana milito, kunfondinto kaj prezidanto de IAREV.
Sennacieca Asocio Tutmonda (SAT)
67 av. Gambetta
FR - 75020 Paris
Retadreso : kontakto_ĉe_satesperanto.org
Pri financa ?oj : financoj_ĉe_satesperanto.org
Retejo : http://satesperanto.org/
Tel : (+33) 09 53 50 99 58
Po ?tkonto n-ro 1234-22 K, La Banque Postale, Paris
IBAN : FR41 2004 1000 0101 2342 2K02 064
BIC : PSSTFRPPPAR
Konto de SAT ĉe UEA : satx-s
Konto de SAT ĉe PayPal : financoj_ĉe_satesperanto.org
Por renkonti ?i kun SAT-anoj en Parizo, informi ?u ĉe la sidejo de SAT-Amikaro
Se vi havas demandojn pri SAT, skribu al la SAT-oficejo en Parizo
a ? al via peranto
Pri teknikaj problemoj sur la pa ?o, skribu al pa ?o-aran ?ulo.